Cây chay thuộc loại cây thân gỗ, cao lớn,
thân cây vỏ xám, lá màu xanh lục, nhẵn mặt trên. Cây được trồng ở nhiều
nơi, đặc biệt là các vùng rừng núi ở miền Trung.
Trên đường làng quê tôi dễ dàng bắt gặp những cây chay tỏa bóng che
mát. Cây ra hoa vào cuối xuân - khoảng tháng 3, tháng 4. Quả mọc thành
chùm xinh xắn, mịn màng lông tơ, đến cuối hè thì trái chín vàng ươm.
Theo kinh nghiệm dân gian, quả chay được biết đến như là một vị thuốc
quý. Người ta dùng quả chay chín ăn hoặc ép lấy nước uống để chữa phổi
nóng, ho ra máu, chảy máu mũi, đau họng hoặc dạ dày. Những năm được mùa,
quả chay chín được phơi khô, để dành sắc uống quanh năm giúp trẻ nhỏ
gầy yếu ăn ngon, người già bớt đau lưng, mỏi gối...
Người quê tôi thường dùng quả chay để chế biến thành nhiều món ăn
ngon miệng. Trái chay còn xanh cắt lát kho với cá, dùng trong bữa cơm
hằng ngày. Quả chay cũng kho với cá đồng như cá rô, cá tràu. Cá còn tươi
nguyên, làm sạch ướp hành, ớt, tiêu, chế vào ít dầu, nước mắm, bắc lên
bếp kho nhỏ lửa. Khi nồi cá đang sôi, cho những lát chay vào. Món cá kho
quả chay rất đậm đà, thịt cá thơm bùi, vị chua nhẹ, ăn mãi không ngán.
Song, ấn tượng nhất là món rạm đồng kho chay. Đặt một lớp lá lốt dưới
đáy nồi, sắp những con rạm đã làm sạch lên trên, tiếp tục là một lớp
quả chay cắt lát mỏng. Hành củ phi thơm rồi rưới đều nước mỡ phi hành
lên trên mặt rạm, ướp nồi rạm thấm gia vị vừa ăn rồi kho nhỏ lửa. Đợi
rạm khô lại và ngấm đều các loại gia vị, tỏa mùi thơm dịu ngọt là ăn
được.
Và cả những bát canh cá, canh rau nấu cùng quả chay vừa giúp giải
nhiệt trong những ngày oi bức vừa khiến người ta nhớ hoài món ngon giản
dị nơi quê nhà xa lắc. Thông thường, chờ nồi canh vừa chín tới là có thể
cho những lát chay vào (chay còn tươi hoặc đã phơi khô). Đợi đến khi
canh sôi trở lại trong vài phút thì nêm nếm vừa ăn rồi nhấc xuống, múc
ra tô, cho chút ngò đã xắt nhỏ cùng một ít tiêu xay. Những khứa cá trắng
ngà đã không còn béo đến ngậy trong tô canh nữa. Trái lại vị ngọt béo
của cá hầu như đã hòa lẫn trong vị chua dịu của quả chay làm thành một
món ăn hài hòa, tuyệt ngon, tạo nên sự khác biệt của tô canh vùng miền
núi trung du so với những nơi khác.
Những ngày này, có lẽ người dân vùng trung du quê tôi đang háo hức
chờ mùa chay đến. Để lại được nếm vị chua chua, ngọt ngọt của quả chay
trong từng bữa cơm. Để có thể ngồi cắt từng lát chay chín, tỉ mỉ phơi
khô rồi gói gém làm quà quê cho người phương xa...
theo
thanhnien.com.vn
